Osmaniye bir Çukurova şehridir. Bereketli toprakları ile doğa cennetidir. Zengin bir tarihi coğrafyaya sahiptir.
2. Viyana hezimeti ile başlayan Osmanlı devletinin çöküş yıllarında Osmaniye ovaları göçebe aşiretlerin kışlağı haline gelmiştir. Mallarını otlatmak için Maraş’tan gelen ifraz-ı Zülkadriye Türkmenlerinden Ulaşlılar, Tecirliler, Ceritler, Mersin/Silifke tarafından gelen Bozdoğanlar, Kayseri/Sarız tarafından gelen Avşarlar zamanında Osmaniye ovasındaki tarihî Kınık şehri, pazaryeri ve köyleri ile birlikte talan edilmiştir. Anadolu’da ve Balkanlarda kamu düzenini yeniden sağlamak için Sultan Abdülaziz tarafından gönderilen Fırka-i Islahiye ordusu ile göçebe aşiretler iskân edilmiştir. Osmaniye bu iskânlarda 1865 yılında Kınık şehrinin harabeleri üstüne kurulmuş bir şehirdir. Sultan Abdülhamit zamanında 1878 yılında “Bu etrafın ahalisi hukukundan emin olsun” diye Payas Sancağı, Gavurdağı’nın hâkim bir noktası olan Yarpuz Köyü’ne nakledilmiş, adına da “Cebelibereket Sancağı” denilmiştir.
Sancak merkezi 1906 yılında Erzin Köyü’ne, 22 Aralık 1909’da “Erzin Karyesi vüsat bir noktada olmakla beraber şerait-i ümran ve terakkide gayr-i haiz bulunduğu cihetle Merkez-i Liva” oradan Osmaniye kazasına nakledilmiştir.
Adana Vilayetine bağlı olan Cebelibereket Sancağı’nın sınırları Hassa’dan İslahiye’ye ve Bahçe’ye, İskenderun’dan Dörtyol’a, Ceyhan’dan Yumurtalık’a kadar geniştir.
Cebelibereket Sancağı’nın huzurlu yıllarında, Balkanlardan, Kafkaslardan ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden gelen göçlerle Osmaniye gelişmiştir.
Milli mücadele yıllarında Osmaniye, çoğu huğ tipi ev olan 500 hanede oturan 2.500 nüfuslu bir şehirdir. Köyleriyle birlikte toplam nüfusu tahminen 10.000 kişidir. TÜİK verilerine göre 1927 yılı Osmaniye’nin nüfusu, köyler dâhil 18.282’dir.
Osmaniye; Rızaiye, Hacıosmanlı, Dağıstanlı, Hıristiyan adlı 4 mahalleye sahiptir. Nahiyeleri; Kıyı ve Tacirli’dir. Köyleri; Çardak, Çona, Dereli, Issızca, Gebeli, Karayiğit, Cebel, Fakıuşağı, Toprakkale, Yanıkkışla, Kişnaz, Kaypak, Dereobası, Akyar, Yeniköy, Sakarcalık, Kırmıtlı, Araplı ve Bahçe’dir. Envarülhamit Camii şehrin büyük camiidir. Hıristiyan Mahallesinde bir Ermeni kilisesi faaliyettedir. Milli mücadeleden sonra bir süre hapishane olarak kullanılan kilise 1950’lerde Zafer Camii adıyla camiye çevrilmiştir.
“Halkın %90’ı okur-yazar değildi. Filan şahıs Sultani mektebi (Lise) mezunu diye parmakla gösterilirdi. Osmaniye’de adedi bir veya iki kişiyi geçmezdi.” (9)
Osmaniye 19 Aralık 1918 günü Fransız kuvvetleri tarafından işgal edilmiştir. (10)
Adana Valiliğinin Dâhiliye Nezaretine gönderdiği 26.12.1918 günlü telgrafta “Erzin’deki Fransız askerlerinin Toprakkale, Ceyhan, Kozan cihetlerine hareket ettikleri ve yerlerine Dörtyol’dan bir tabur miktarı başka askerin Erzin’e gelerek Osmaniye, Hassa, İslahiye cihetlerine hareket edeceği Cebelibereket Mutasarrıflığının iş’arı üzerine arz olunur” denilerek Fransız işgali Hükümete bildirilmiştir. (11)
“İşgal Valisi Fransız Albay Bremond komutasında gelen işgal ordusunda Yüzbaşı Andrea, Ermeni Yüzbaşısı Ropen, Ermeni Tercüman Vahan, Herat, Haçık ve bir kısmı Tunuslu olmak üzere 300–400 piyade eri bulunuyordu.” (12)
Albay Bremond’un, eşi, kızları ve köpekleri ile birlikte Mutasarrıflığın önündeki haymanın altında çektirdiği fotoğraf işgal yıllarının hazin bir belgesidir. Cebelibereket Mutasarrıfı Hüsnü Bey, Jandarma Komutanı Yüzbaşı Sıtkı Bey, Belediye Reisi Çalıkoğlu Ahmet Ağa, Müftü Ahmet Hoca (Kürevi Müftü) de ev sahibi Osmaniye heyeti olarak fotoğraf karesinin içindedir.
“Bremond, Çukurova’da çok sayıda insanın kanının dökülmesine sebep olan Ermenileri himaye ederek onları Türkler aleyhine tahrik ve teşvik eden kumandandır. Hatta Hıristiyan ve İslam kanının beyhude yere dökülmesine, Türklerle Türklerin çarpışmasına sebep olmuştur. Birçok olayın tertipçisidir. Kandırıcı, otoriter, mağrur ve sömürgeci bir tutumu vardı.” (13)
Fransız askerleri, Sancak merkezi olan Mehmet Eminler hanına, Hırlakyan hanına, Hacı Ökkeş’in konağına, Osmaniye, Toprakkale, Mamure İstasyonlarına yerleşmiştir.
Bayrağımız Hükümet Konağı’ndan indirilmiştir. Jandarmaların kalpaklarında ve apoletlerinde bulunan ay yıldızların dahi sökülmesi istenmiştir. Şehrin merkezi tel örgü ile çevrilmiş, şehre giriş çıkışlara kontrollü izin edilmiştir.
“Yedi Ocak İlkokulu önünden geçen cadde doğudan batıya kadar çok kuvvetli tel örgü ile Müslüman mahallatı bölünmüştü. Yolda açılır kapanır bir kapı ve asker nöbetçi vardı.” (14)
Şehirde asayişin sağlanması için Fransız Komutanlığı Türklerden 30, Ermenilerden 60 kadar maaşlı jandarma tayin etmiştir.
Fransız üniforması ile Osmaniye’ye 1000 kadar Ermeni gelmiştir. (15)
“Tehcirde bıraktıkları eski mülklerine sahip çıkmak, hatta Kilikya Ermeni Devleti kurmak hayali ile Fransız askeri olarak Çukurova’ya gelen Ermenilerden 1000 kadarı Osmaniye’de idi.” (16)
“Tüm güney cephesini (Urfa, Maraş, Osmaniye) işgal eden Fransız kuvvetlerinin yüzde seksenini Ermeniler oluşturuyordu.” (17)
24 Aralık 1918 günü halkın elindeki silahlar toplatılarak Ermeni lejyonerlere teslim edilmiştir. (18)
