193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununda serbest meslek faaliyeti, “sermayeden ziyade şahsi mesaiye ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.” Şeklinde tanımlanmıştır. Serbest meslek faaliyetleri ile iştigal edilmesi neticesinde elde edilen gelir, serbest meslek kazancı olarak adlandırılmakta ve serbest meslek faaliyetlerini mutat meslek olarak ifa eden mükellefler de serbest meslek erbabı olarak adlandırılmaktadırlar. Mutat meslek tabiri ise geçimin sağlandığı esas uğraş alanı olarak değerlendirilmektedir. Bu sebeple serbest meslek faaliyeti ile uğraşan herkes serbest meslek erbabı olarak nitelendirilemeyecektir ancak ilgili faaliyetleri “esas faaliyet/geçimin idame ettirildiği faaliyet” olarak yürüten mükellefler serbest meslek erbabı olarak değerlendirileceklerdir.
Serbest Meslek Kazancı ile Ücret Ayrımı
Yazımızda da değinildiği üzere kendi adına ve hesabına mesleki bilgi ve uzmanlığını şahsi sorumluluk altında yürüten avukat, mali müşavir, noter, doktor, mimar, yazar, ressam gibi kişilerin elde ettikleri kazançlar serbest meslek kazancı olarak kabul edilmektedir. Bu noktada önemli olan husus; faaliyetlerin şahsi sorumluluk altında ve kendi nam ve hesabına yapılmasıdır. Gelir Vergisi Kanunu'nun 61. maddesinde ücret, işverene tabi ve belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler olarak tanımlanmıştır. Bir işverene tabi ve bir işyerine bağlılık arz edecek şekilde, işverenin emir ve talimatları doğrultusunda görev ifa edilmesi, ilgi mükelleflerin işçi statüsüne gelmesine ve elde ettikleri gelirlerin de ücret olmasına yol açacaktır. Örneğin; bir yeminli mali müşavirin kendi ofisinde mesleki bilgi ve uzmanlığını kullanarak şahsi sorumluluk altında mali danışmanlık hizmeti vermesi sebebiyle elde edilecek kazanç serbest meslek kazancı olacaktır. Aynı yeminli mali müşavirin bir şirket bünyesinde belli bir mesai ve talimat ile mali danışmanlık yapması halinde ise bu durum kişiyi şirket personeli konumuna getireceğinden dolayı, elde edilecek gelir de ücret kazancı olacaktır. Bu sebeple bahsolunan mesleklerin yürütülmesi, her hal ve şartta serbest meslek faaliyeti olarak değerlendirilemeyecektir.
Vergisel Yükümlülükler
Öncelikle, işe yeni başlayan serbest meslek erbapları, işe başladıkları günü izleyen on gün içinde bu durumu -elektronik ortamda ya da kâğıt ortamında- bağlı oldukları vergi dairesine bildirimde bulunmak zorundadırlar. Bu zorunluluğa uyulmaması halinde ise Vergi Usul Kanunu uyarınca birinci derece usulsüzlük cezası kesilmektedir.
Serbest meslek kazancı elde eden mükellefler tarafından “Defter-Beyan” sisteminin kullanılması ve kayıtların bu ortamda tutulması, muhafazası ve defterlerin bu kayıtlar üzerinden oluşturulması, beyan ve bildirimler ile belgelerin bu sistem aracılığıyla düzenlenmesi gerekmektedir. Serbest meslek erbabı mükellefler, mesleki faaliyetlerine ilişkin tüm tahsilatları için iki nüsha “Serbest Meslek Makbuzu” düzenlemek ve bir nüshasını müşteriye vermek zorundadırlar. Ayrıca, 509 sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği uyarınca düzenlenmesi gereken serbest meslek makbuzları, 01/06/2020 tarihinden itibaren elektronik serbest meslek makbuzu (e-SMM) olarak düzenlenmektedir. Serbest meslek erbapları tarafından vergiden muaf esnafa yaptırılacak işler veya bu kişilerden satın alınacak emtialar için de gider pusulası düzenlenmesi gerekmektedir.
Yıllık Beyanname Verilmesi
Serbest meslek erbapları, bir takvim yılı içerisinde tahsil ettikleri hasılatlarından, katlandıkları giderleri düştükten sonra kalan tutarları, takip eden yıl içerisinde beyan etmektedirler. Bununla birlikte; yürütülen serbest meslek faaliyetleri sonucu kazanç elde edilmese de, zarar dahi elde edilse ilgili serbest meslek erbapları tarafından “defter-beyan sistemi” üzerinden yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmesi gerekmektedir. 2022 takvim yılına ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamesi ise 2023 yılının Mart ayının son gününe kadar verilmesi gerekmektedir. Beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinin ilk taksitinin bu süre içerisinde, ikinci taksitinin de 1 Ağustos tarihine kadar ödenmesi gerekmektedir. Yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, dönem içerisinde yürütülen faaliyetler sebebiyle serbest meslek erbaplarından tevkif edilen gelir vergileri ile ödenmiş olması kaydıyla geçici vergiler mahsup edilebilmektedir.
Beyanname Üzerinde İndirim Yapılması
Beyanname veren serbest meslek erbabı mükellefler tarafından dönem içerisinde katlanılan eğitim harcamaları, şahıs ve hayat sigortası ödemeleri, yardım kampanyalarına yapılan ödemeler, sponsorluk ödemeleri ile bağış ve yardımlar sebebiyle ödenen tutarlar, bu giderlere ilişkin şartların sağlanması halinde yıllık beyanname ile bildirilen gelirden indirim konusu yapılabilmektedir. Bununla birlikte; engelli serbest meslek erbapları veya bakmakla yükümlü olduğu kişiler arasında engelli bulunan serbest meslek erbapları, vermiş oldukları yıllık gelir vergisi beyannamelerinde beyan ettikleri matrahtan, engellilik durumlarına göre 2022 yılı için 6.000 TL (%40 ve %60 arası engel durumu), 14.040 TL (%60 ve %80 arası engel durumu) ve 24.000 TL (%80 ve üzeri engel durumu) indirim imkânından da faydalanarak daha düşük tutarda gelir vergisi ödeme imkânına sahiptirler.
Bir başka yazımızda buluşmak dileğiyle…
